Abisiyal Bölge:Güneş ışığının ulaşamadığı derin deniz tabanını kapsar.Sülfür ile beslenen bakteriler ve deniz dibine çöken bitki ve hayvan kalıntıları ile beslenen tür toplulukları yaşar.

Abrozyon: Toprağın buzullar tarafından süpürülüp taşınmasıdır.Buzul aşındırması

Açık Havza:Akarsuları denize ulaşabilen bölge Örn:Kızılırmak ve Yeşilırmak sularını Karadeniz’e boşaltır.

Açısal Hız: Dünya ,ekseni çevresinde 24 saatte 360˚lik bir dönüş yapar.Bu açısal hız olup hiçbir zaman değişmez.

Afet Deprem: Aletsel büyüklüğü 8,9 şiddetinden büyük,İnsanın yaptığı hiçbir şeyin kalmadığı arazide kırılmaların olduğu ,barajların yıkıldığı,yer yerinden oynadığı depremlerdir.

Ahır Hayvancılığı: Hayvanları kapalı yerlerde ,kuru yemlerle beslenmesine dayalı olarak yapılan hayvancılık

Akarsu: yağışlar ,eriyen kar ve buz suları ile kaynaklardan çıkan suların birleşmesiyle oluşan ve belli bir yatak içinde eğime bağlı olarak akan sulara denir. Örn:Kızılırmak,Yeşilırmak,Fırat,Gediz vb.

Akarsu Ağı:Bir akarsuyun bütün kolları ile oluşturduğu su yolu örgüsü

Akarsu Akımı (debisi) : bkz. Debi

Akarsu Havzası: Bir akarsuyun kolları ile birlikte sularını topladığı alana denir.

Akarsuyun Hızı: Akarsuyun birim zamanda aldığı yola denir,Yatağın eğimi,eni ve taşınan suyun miktarı akarsu hızını artırır.

Akarsu Rejimi: Akarsuların akımlarının yıl içinde gösterdiği değişikliklere akarsu rejimi denir.Akımı yıl içinde fazla değişmeyen akarsuların rejimine düzenli (Karadeniz B.)Akımı yıl içinde fazla değişiklik gösteren akarsuların rejimi ise düzensizdir. (Türkiye geneli)

Akarsu yatağı (akak): Akarsuyun içinde aktığı çukurluğa denir.

Akdeniz İklimi: Yazlar sıcak ve kurak kışın ise ılık ve yağışlı geçer.Akdeniz,Ege,ve Marmara Bölgesinde görülür.G.A.B ise bozulmuş Akdeniz iklimi görülür.Yağış düzensiz olup en fazla yağışı kışın alır.600 mm civarındadır.Cephe yağışı şeklindedir.

Akdeniz iklimi:Orta kuşakta 30˚ - 40˚ enlemleri arasında Akdeniz ve çevresi,Afrika ve Avustralya’nın güneydoğu kıyılarında etkilidir.

Akıntı: Okyanus ve denizlerde, doğdukları bölgelerden uzak mesafelere belli yönde hareket eden su kütlelerine akıntı denir.

Alüvyon:Akarsuların taşıyıp yığdığı mil,kum,çakıl karışımı ile oluşan topraklardır.

Alize Rüzgarları: 30˚ enlemindeki Dinamik yüksek basınç alanlarından ekvatora doğru esen rüzgarlara denir.Ticaret rüzgarları da denir.

Alçalıcı Hava Hareketleri: Alçalan hava  alçaldığı merkezden çevreye doğru yayılır.hava kütlesinin sıcaklığı artar.yağış varsa kesilir.

Albedo: Atmosferden ve yeryüzünden uzaya yansıyan ışınlara albedo denir

Alçak Basınç (siklon): 760 mm = 1013 mb dan daha az olan basınç değerine denir.(bkz. Siklon)

Alp- Himalaya Deprem Kuşağı; Akdeniz ve çevresi,ispanya,kuzey Afrika,Fransa,Yunanistan,Türkiye, İran, Kafkasya, Himalaya hattı ve Birmanya yı içine alan kuşaktır.Depremlerin %25 i burada meydana gelir.

Alp orojenezi: üçüncü zamanda meydana gelmiş. Kuzeydeki Avrasya  kıtası ile Gondwana  kıtasının çarpışması sonucu Kuzey Afrika ile güney Avrupa arasındaki Tetis denizindeki tortul tabakalar yükselerek Alp- Himalaya dağ sistemi oluşmuştur.Kıvrım dağların en yenisi Alp – Himalaya sistemidir.

Anemometre: Rüzgarı ölçen alete denir.

Antiklinal: Yer kabuğu tabakalarındaki kıvrılmalar sonucu oluşan kubbe şeklindeki yükselen kısmına denir.

Antisiklon: Yüksek basınç alanı(1013 milibarın altındaki basınç değeri) (bkz. Yüksek basınç)

Antropojen Bozkır: Doğal orman örtüsünün insanlar tarafından tahrip edilmesi sonucu oluşan bozkır.

Antropozoik –kuaterner (dördüncü zaman): (holosen,pleistosen)Günümüzden 2 milyon yıl önce,sıcaklığın artarak bugünkü şartlara geçildiği,denizlerin bugünkü seviyesine eriştiği,eski uygarlıkların ortaya çıktığı,hayvanların evcilleştirilmeye başlandığı,Şiddetli soğumanın meydana geldiği,İstanbul ve Çanakkale boğazlarının oluştuğu,Ege denizinin meydana geldiği,insanın ortaya çıktığı jeolojik devirdir.

Art Bölge (Hinderland): Bir limanın veya işlek bir pazarın etki alanına giren yerler.

Artçı Depremler: Büyük bir depremin gerçekleşmesinden sonra meydana gelen küçük şiddetli depremlerdir.

Artezyen: Yer altında geçirimsiz iki tabaka arasında biriken suyun  yeryüzüne sondajla çıkarılması sonucu oluşan kuyu.

Artezyen Kaynaklar: Geçirimsiz tabakadan sızan sular iki geçirimsiz tabaka arasında birikir ve basınç kazanır.Böyle bir yer sondajla delinirse Yer altı suyu su tablasına kadar yükselir.Buna artezyen kaynaklar denir.

Asfaltit: Petrolün ayrışması ile oluşan ve bazı tortul kayaçların boşluklarında bulunan doğal madde.

Aşınım Platformu: Dalga aşındırması ile kıyıların önünde meydana gelen düzlük.

Ateş Çemberi: Dünya’da başlıca volkanlar B. Okyanus,atlas ve Hint okyanusu ve Akdeniz çevresinde yer alır.450 yi bulan etkin volkanların 350 tanesi B. Okyanus çevresindedir. Bu nedenle buraya ateş çemberi denir.

Atmosfer basıncı  : Yerçekiminin etkisi ile atmosfer içerisindeki gazlar cisimler üzerine bir ağırlık buna atmosfer basıncı denir.milibar olarak ifade edilip Barometre ile ölçülür.

Atmosfer: Yer çekiminin etkisiyle Dünya’yı çepeçevre saran gaz örtüsüne atmosfer denir.

Atmosferde miktarı değişmeyen gazlar: Azot = %78 , Oksijen =%21 ,Asal gazlar= %1 (Argon,Helyum,Neon,Kripton),Karbondioksit ve su buharının miktarı ise değişir.Ozon ve tozlar atmosferde her zaman bulunmaz ozon miktarı yağışlı ve fırtınalı havalardan sonra artar

Avrupa Konseyi: Türkiye dahil bazı Avrupa  ülkeleri tarafından kurulmuş ve üye sayısı giderek artan kültürel ve siyasal işbirliği teşkilatı.

Aysberg : Örtü buzullarının denize kadar ulaşan ve su içinde yüzen bölümüne aysberg adı verilir.

Azoik – Antekambriyen (ilkel zaman) :( prekambriyen,arkeen) Günümüzden 4 milyar yıl önce Kıtaların çekirdek kısmını oluşturan en eski kıvrımların oluştuğu(doğu Avrupa,kanada,Afrika,Suriye,Arabistan ),su yosunu (alg)türünden ilk bitkilerin ortaya çıktığı ilk jeolojik devir.

Azınlık: Bir ülkede yaşayan ,ama nüfusun çoğunluğundan din,dil ,kültür yada soy bakımından ayrılan küçük nüfus topluluğu

-B-

Baca: Magmanın yeryüzüne çıkarken izlediği yol

Bağıl (Nisbi) Nem: 1m³ hava içerisinde bulunan nemin(mutlak nem) havanın taşıyabileceği neme (maksimum nem) oranına denir

Bakı: Dağların güneşe göre konumuna bakı denir.KYK de dağların güney yamaçları,GYK de dağların kuzey yamaçları daha fazla güneş alır.

Baobab: Tropikal iklimin etkili olduğu alanlarda ,gövdesi şişkince olan bir ağaç türü.

Batı Anadolu Deprem Kuşağı:Ege bölgesinde Bakırçay,Gediz,k. ve b. menderes çöküntü ovaları Ayvalık ,Dikili,İzmir,Aydın,Denizli,Isparta, ve Akşehir’i içine alır.

Batı Rüzgarları: 30˚güney ve 30˚kuzey enlemindeki dinamik yüksek basınç alanlarından 60˚ kuzey ve 60˚ güney enlemindeki alçak basınç alanlarına doğru esen rüzgarlardır.

Baraj (yapay set ) Gölü: Akarsular üzerinde çeşitli amaçlarla kurulan setlerin gerisinde oluşan göllerdir.Atatürk,Keban,Karakaya,Hirfanlı,Hasan Polatkan,Oymapınar,

Barkan: Rüzgar biriktirmesi ile hilal şeklini alan kumullara denir.

Barometre :Basıncı ölçen alete denir.

Başkalaşmış ( metamorfik) Taşlar: Püskürük veya tortul taşların yüksek sıcaklık ve basınç altında kalarak zaman içinde renk ve şekil değiştirmeleri sonucunda oluşmuştur.Örneğin mermerin başkalaşması ile mermer.Kömürün başkalaşması ile elmas oluşmuştur.granit→ gnays

Beaufort (Bofor) ölçeği: Rüzgarların yeryüzündeki cisimler üzerine yapmış olduğu etkiyi ölçen çizelgeye denir.

Bentik Bölge:Okyanus ve denizlerin tabanına bentik bölge denir.Algler,midye ,yengeç gibi omurgasızlar ile kalkan gibi dip balıkları burada yaşar.

Big-Beng (Büyük Patlama) Teorisi: 1965 yılında ortaya atılmış bu teoriye göre evren: 15 milyar yıl önce büyük bir patlama sonucu oluşmuştur.Önceleri yüksek sıcaklık ve yoğunluğa sahip olan evren, bu patlama sonucunda hızla genişlemeye başlamış ve sıcaklık ve yoğunluğunu büyük ölçüde kaybetmiştir.İngiliz Fizikçi Stephen Hawking tarafından geliştirilen bu görüş yapılan araştırmalarla doğrulanmıştır.

Birikinti Konisi:Eğimli yamaçlardan inen akarsular taşıdıkları alüvyonları yamacın eteğindeki düzlükte biriktirmesi ile oluşan yelpaze veya yarım koniye benzeyen birikim alanıdır.

Birinci Zaman: bkz. Paleozoik

Birincil Ardıllık: Daha önce hiç bir  komünitenin yerleşmediği ortamlar ortam koşullarının değişmesiyle yaşanabilir çevre haline gelebilir.Böyle ortamlara önce uygun komünitenin,sonrada sıralı olarak başka komünitelerin yerleşip gelişmesine birincil ardıllık veya birincil sıralı değişim denir.

Biyocoğrafya:Bitki ve hayvanların yayılış bölgelerini  ve ekolojik koşullarını inceleyen bilime biyocoğrafya denir.

Biyokütle Enerjisi: ısı ve elektrik üretimi için kullanılan bir enerjidir.kırsal kesimlerde kullanılan odun,bitki ve hayvan atıklarının yakılması ile elde edilir.

Biyolojik zenginlik :Canlı türlerinin ve tür içindeki birey sayısının fazlalığına biyolojik zenginlik denir.

Biyosfer:Canlı organizmaların birbirleriyle ilişkilerinin sürdüğü kayaç,su ve hava katmanlarından oluşan yeryüzüdür.

Boyun:iki tepe arasında kalan yerlere boyun denir.

Boğaz (yarma) Vadi : İki düzlük arasındaki sert kütlenin ,akarsu tarafından derin bir şekilde aşındırmasıyla oluşan vadilerdir.Profili ‘’U’’ şeklindedir.

Bora:Dalmaçya kıyılarından Adriya denizine doğru esen soğuk ve kuru rüzgarlardır.

Boylam:Dünya üzerindeki herhangi bir nokta ile Londra yakınındaki Greenwich (Griniç)Rasathanesi’nden geçen meridyen arasındaki yayın açı cinsinden değerine denir.

Bozkır:Yarı kurak bölgelerde ilkbahar yağışları ile yeşeren,yaz sıcakları ile kuruyan ot topluluklarından oluşan doğal bitki örtüsü.

Bölge: Fiziki , beşeri ve ekonomik özellikleri ile diğer yerlerden ayrılan,kendi sınırları içinde benzerlik gösteren alanlara  bölge denir. Örn: İç Anadolu B.

Bölüm: Kendi içerisinde benzer özellikleri daha fazla olan,bölgeden küçük alanlara bölüm denir. Örn. G.D.A  Bölgesinin Orta Fırat ve Dicle Bölümleri

Bulut:Atmosferdeki su buharını yükseklerde yoğunlaşması ile oluşan ve havada asılı kalan su damlacıkları topluluğuna bulut denir.

Bulutluluk ise belirli bir alanda bulutları gökyüzüne oranına denir.Gökyüzü 10 olarak kabul edilir 0-2 arası hava açık 3-7 arası bulutlu 8-10 arası kapalı olarak ifade edilir.Nefometre ile ölçülür.

Buzul: Geniş alanları kaplayan buz kütlesi

Buzul (sirk) Gölü: Buzul aşındırması ile oluşan çukurların su ile dolması sonucu oluşan göller.Sat ,Ağrı ,Erciyes, Aladağlar, Kaçkar ve Boklar Dağlarında rastlanır.

Buzul taş(moren):Buzulların sürükleyip yığdığı taş parçaları

Buzul Yalağı (sirk):Dağ yamaçlarındaki buzulların,dirençsiz yerleri aşındırarak oluşturdukları çukurluk.

Büyük Gelgit: Güneş ve Ay’ın aynı doğrultuda olduğu dönemlerde çekim güçleri birbirine eklenir ve büyük gelgit oluşur.

Büyük Okyanus Deprem Kuşağı: Şili,Peru,Meksika,Endonezya,Filipinler,Japonya,Çin ve Asya’nın doğusu dünya’da meydana gelen depremlerin %68 buralarda  olur.

Büyük Öl. Haritalar:1/200 000 den büyük haritalar.Yer şekilleri ,yollar ve yerleşim yerleri ayrıntılı olarak gösterir.

 

-C-

Cephe: farklı özellikteki hava  kütlelerini Birbirinden ayıran sınıra cephe denir.                                    

Coğrafi Bölge: Bkz . bölge

Coğrafi Konum:Bir yerin enlem ve boylamlarına göre yeryüzündeki yeri

Coriolis Kuvveti:Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesi sonucunda ortaya çıkan rüzgarların ve deniz akıntılarının yönlerini saptıran güç.

Cephesel (Frontal) Yağışlar:Farklı karakterdeki hava kütlelerinin karşılaşma alanlarında soğuk hava sıcak havanın altına girerek sıcak havayı yükseltir ve soğutur. Böylece yağış oluşur.En fazla Orta Kuşakta görülür çünkü Ekvatordan gelen sıcak hava ile kutuplardan gelen soğuk hava Orta kuşakta karşılaşarak yağışa neden olur.

-Ç-

Çanak: Çevresine göre alçakta kalmış,genellikle tekne biçimindeki yer.

Çağlayan: Dağlık alanlardaki akarsuların yataklarında bazen ,aşındırmaya karşı farklı direnç gösteren tabakaların yer almasından dolayı basamaklar oluşur ve akarsular bu basamaklardan düşerek akar.küçük akarsuların oluşturduğu yerlere denir.Muradiye Çağlayanı

Çavlan: Dağlık alanlardaki akarsuların yataklarında bazen ,aşındırmaya karşı farklı direnç gösteren tabakaların yer almasından dolayı basamaklar oluşur ve akarsular bu basamaklardan düşerek akar.büyük akarsuların oluşturduğu yerlere denir.Manavgat çavlanı

Çay:Akarsuyun küçüğüne denir. Örn:Dalaman Çayı vb.

Çeltik: Kabuğu ayıklanmamış pirinç.

Çeltik (kertik)Vadi: Genellikle akarsuyun yukarı çığırlarında derine doğru aşındırmanın fazla olduğu sert tabakaları içinde oluşan vadilere denir.Profili’’V’’ şeklindedir.

Çevre: İçinde yaşanılan ortam.Canlı ve cansız varlıklardan oluşur.

Çernezyom: Orta kuşakta yarı nemli alanlarda görülür.Renginden dolayı kara toprakta denilir.Humus bakımından zengin oldukları için en verimli topraklardır.Orta ve Doğu Avrupa’da yaygındır.

Çığ: Dağların yüksek kesimlerinde biriken kar yığınlarının yerinden koparak yer çekiminin etkisi ile aşağılara doğru yuvarlanması

Çığır: Bir akarsuyun kaynağından başlayarak döküldüğü yere kadar izlediği alan,kaynak kısmına yukarı,beslenme kesimine orta ,denize veya göle döküldüğü yere aşağı çığır denir.

Çırçır: Pamuğun çekirdeklerini ayıklamakta kullanılan makine.

Çiğ: Hava içindeki su buharının soğuk yüzeylerde su tanecikleri şeklinde yoğunlaşması ile oluşur.

Çizgisel Hız: Dünya’nın kendi ekseni çevresindeki çizgisel dönüş hızı Ekvator’dan kutuplara doğru azalır.

Çöküntü Depremleri: Yer altındaki doğal mağara,tünel gibi boşlukların tavanlarının çökmesi ile oluşan sarsıntılardır.Genellikle Karstik alanlarda görülür.Etki alanları dar enerjileri azdır.

Çöl: Kumluk,susuz ve kurak alan,

Çözülme: Taşların iklim elemanlarının etkisi ile ufalanıp ayrışması.

 

-D-

Dağ Buzulu: Yüksek dağların zirvelerine yakın kısımlarındaki buzullardır.Avrupa ’da Alpler Asya’da Himalayalar,Amerika’da Kayalık ve And Dağları

Dağ Çayırları: Dağlarda orman sınırı üzerindeki alanlarda yeşeren ve çiçeklenen ve çoğu kez yaylacıların hayvanlarını otlattıkları çayırlar.

Dağ Eteği Ovaları: Yan yana oluşan birikinti konilerinin birleşmesi sonucu dağ eteğinde oluşmuş hafif dalgalı birikinti ovalarına denir.Örn:Bursa Ovasının güney kesimi

Dağ İçi Ovası: Etrafı dağlarla çevrili, az eğimli yerlerde; Karstik çanaklarda ya da tektonik çöküntülerde, alüvyonların birikmesi sonucunda oluşan ovalara denir.Örn:Bolu,Erzincan Muş, Amik ovası

Dağ Meltemi:Gece ise yamaçlar daha soğuk vadiler daha sıcaktır.Bu nedenle yamaçlardan vadilere doğru esen rüzgarlar oluşur buna dağ meltemi denir.                                                                   

Dalga: Denizlerin ve göllerin su yüzeylerinde oluşan salınım hareketleridir.

Dalga Aşındırması: Deniz suyunun hareketi ile meydana gelen aşındırmalardır.Bu aşındırma sonucunda Falez adı verilen dikli oluşur.

Dalga Sırtı ve Dalga Çukuru: Bir dalganın su yüzeyinden yükselen kısmına dalga sırtı,alçalan kısmına dalga çukuru denir.

Dalmaçya Kıyı Tipi: Kıyıya paralel uzanan dağlar arasındaki vadilerin ,yükselen deniz suları altında kalması sonucu oluşur. Teke Yarımadası’nın güney kıyılarında ( Kaş çevresi)

Darı: Buğdaygiller familyasından, çeşitli tahıl bitkileri ve bu bitkilerin besin maddesi ya da hayvan yemi olarak kullanılan tohumları

Debi:Bir akarsuyun belli bir kesitinden bir saniyede geçen su miktarı.( ㎥/sn)

Deklerasyon: Bir konunun kamuoyuna duyurulması için yapılan açıklama.

Delta: Denize veya göle ulaşan akarsulardan bazılarının ağızlarında oluşan alüvyon birikintisi. En basitleri üçgen şeklindedir.Çukurova,Çarşamba,Bafra,Silifke,

Deniz kulağı :Bazen kıyı kordonları koy ve körfezlerin önünü kapatır ve denizlerle olan bağlantısını keser Bu şekilde oluşan göllere lagün veya deniz kulağı adı verilir.

Deniz Meltemi:Gündüz denizler YB alanı karalar AB alanıdır. denizden karaya doğru esen rüzgarlara deniz meltemleri denir.

Denge Profili: Akarsuyun aşındırması süresince gelişen ve akarsuyun ağızdan kaynağına doğru uzanan, yukarı doğru iç bükey, düzenli bir eğri haline gelmesine denir.

Deprem: Yeryüzünde titreşimler şeklinde algılanan kökeni doğal nedenlere dayanan ani ve kısa süreli sarsıntılara denir.

Deprem Bölgeleri:    Yurdumuzda deprem bölgeleri haritası incelendiğinde deprem tehlikesi bakımından 5 ana bölgeye ayrıldığı görülür.  

I. Derece deprem bölgeleri;Kuzey Anadolu,G.D .Anadolu,Ege ve göller yöresini kapsar.

II.Derece deprem kuşağı:I. Deprem kuşağını ince bir şekilde içine alan bölgedir.

III. ve  IV. Derece deprem kuşağı: Trakya’nın kuzeyi, Karadeniz kıyıları,İç Anadolu çevresi,G.D Anadolu’nun güneyi

V.Derece deprem kuşağı:tuz Gölü ile Akdeniz kıyısı arasındaki en az deprem riski olan bölgedir.

Depresyon: 1.Yeryüzünde meydana gelmiş çukur alan.2. Alçak basınç alanı

Dere: Akarsuların küçüklerine dere denir. Kurak mevsimlerde kuruyabilirler.Örn:Kağıthane dersi

Derin Deprem: Odak derinliği 300-700 km arası olan depremlerdir.

Dev Kazanı: Dağlık alanlardaki akarsuların yataklarında bazen ,aşındırmaya karşı farklı direnç gösteren tabakaların yer almasından dolayı basamaklar oluşur ve akarsular bu basamaklardan düşerek akar.düştüğü yerde meydana gelen çukurluğa denir.

Dış Kuvvetler: Güneş enerjisinden kaynaklanarak yeryüzü şekillerini biçimlendiren akarsu,rüzgar,buzul ,dalga gibi faktörler.İç kuvvetlerin oluşturduğu yerleri değiştirdikleri için bozucu(yıkıcı )kuvvetlerde denir.

Dış Püskürük Taşlar: Magmanın yeryüzüne kadar çıkarak soğumasıyla oluşmuş taşlardır.Yumuşak,ince taneli ve koyu renkli olurlar.Bazalt,volkan tüfleri ve andezit.

Dış Ticaret:Bir ülkenin öteki ülkelerle yaptığı mal ve hizmet alışverişi.

Dikey hava Hareketleri:Dikey istikametteki alçalıcı ve yükselici hava hareketleridir.

Dikit: Mağara tavanlarından damlayan kireçli suların düştüğü yerde kirecin birikmesiyle oluşan birikim şekli.

Dolin: Kireç taşlarının sularla çözünmesi sonucu oluşmuş küçük kapalı çukur.Taşeli Platosu’nda çok sayıda Dolin vardır.

Dolu:Bulutu oluşturan su taneciklerinin aniden 0˚ C  nin altında donması ile oluşur.

Doyma Noktası: Havanın belli sıcaklıkta alabileceği en çok nemi yüklendiği andaki durum.Doyma noktası aşılınca yoğuşma başlar.

Dönenceler: Kuzey ve Güney Yarım Küre’de ,Ekvatordan 23˚ 27’  uzaklıktan geçtiği varsayılan çemberler.Kuzeydekine Yengeç Dönencesi,güneydekine Oğlak Dönencesi denir.

Dördüncü zaman: bkz. Kuaterner

Düden (su yutan): Çözünebilen kayaçların, özellikle kireç taşlarının yaygın olduğu alanlarda suların çözmesi sonucu oluşan değişik çap ve derinliklerdeki kapalı çukur.

Dünya Ekseni: Dünyamızın kendi etrafında yaptığı dönüş hareketinin ekseni kutup noktaları iki ucunu oluşturur.

Düzlem Projeksiyon:Projeksiyon yüzeyi bir düzlem halindedir.alan ve şekil bozulmaları çok fazladır     

-E-

Egemen Rüzgar Yönü:Bir yerde rüzgarın en çok estiği yöne denir.

Eğim: Belirli uzaklıkta bulunan iki nokta arasındaki yüksekti farkının, bu iki nokta arasındaki uzaklığa oranıdır.Yüzde (%) ve binde (%。)olarak hesaplanır.

Ekliptik düzlem ünya’nın yörüngesinden geçen düzleme  yörünge düzlemi (ekliptik düzlem) denir.

Ekinoks ünyanın her yerinde gece – gündüz süresi birbirine eşittir.Bu duruma ekinoks denir

Ekliptik düzlem ünya’nın güneş etrafında ve elips şeklindeki yörüngesi üzerinde yaptığı dolanıma yıllık hareket denir.Güneş etrafındaki bu dolanımını 365 günde tamamlar.Dünya’nın yörüngesinden geçen düzleme  yörünge düzlemi (ekliptik düzlem) denir.

Ekvatoral İklim:Ekvator çevresinde  10˚ kuzey 10˚ güney paralelleri arasında etkilidir. Afrika’da Kongo havzası,G. Amerika’da Amazon Havzası Gine ve Endonezya’da Görülür.Sıcaklık 20 C˚ nin üstünde,yağışlar bol ve düzenli olup 2000 mm nin üzerindedir.Bitki örtüsü ormandır.

Ekvator:Dünyamızı iki eşit küreye ayırdığı varsayılan en uzun paralel dairesi .Bir yerin enlemi ekvator dairesine göre belirlenir.0 numaralı paralel dairesi.

Ekzosfer:Uzaya en yakın katmandır.Gazlar son derece seyrek olduğu için sınırını tespit edilememektedir.

Elips Yörünge Hareketi: Dünya Güneş çevresindeki hareketini elips bir yörünge üzerinde 365 gün 6 saatte tamamlar.Bu hareketi sırasında 3 ocakta güneş’e en yakındır (Günberi). 4 Temmuz ise güneşe en uzaktır (Günöte) 

Eksen eğikliği: Dünya,güneş çevresinde dönerken Ekvator ile ekliptik düzlemi arasında 23˚ 27'  lik bir açı yer ekseni ile yörünge düzlemi arasında 66˚ 33' lık bir açı oluşturur.Bu açılara eksen eğikliği denir.

Ekosistem:Bir alandaki canlı birliklerin ve cansız varlıkların hepsinin birlikte oluşturduğu sistemdir.

Ekolojik Niş : Bir organizmanın veya popülasyonun ekosistem içindeki görevi yada işlevidir.

En fazla yağış alan yerler(Türkiye):Doğu,batı ve orta Karadeniz dağları,Toroslar ve nur dağlarının denize bakan yamaçlarıdır.Rize ve çevresi yıllık 2300 mm den fazla yağış alır.

En az yağış alan yerler(Türkiye): Etrafı dağlarla çevrili denizel etkiden uzak  iç Anadolu B.dir. (300-400 mm)Tuz Gölü çevresi,Develi Ovası ve Iğdır ovası en az yağış alan yerlerdir.

Engebelik: Yerkabuğu üzerindeki dağlar,tepeler,çukurlar,vadiler,platolar gibi yüzey şekillerinin tümünü ifade eden terim.

Enlem: Yer yüzündeki her hangi bir nokta ile ekvator arasındaki yayın açı cinsinden değerine denir.Ekvatordan uzaklaştıkça bu açı büyür kutuplarda 90˚ olur.

Episantr (dış merkez) :Depremin odak noktasının dikey olarak rastladığı yere de Episantr yada dış merkez denir.

Epirojenik Hareketler( kıta oluşumu): Yer kabuğu üzerinde geniş alanlı kubbeleşme ve büyük, yayvan çukurlaşma hareketleri.Yer kabuğunun geniş alanlı bu hareketleri deniz ve kıtaların oluşumuna da yol açar.

Erozyon: Toprağın su ve rüzgar gibi dış kuvvetlerle süpürülüp taşınmasıdır.

Eşik: Karalar üzerinde birbirine komşu iki çukurluğu ayıran, tümsek biçiminde, çoğu kez üzeri düz kabartılar.

-F-

Falez: Yalıyar,kıyılarda dalga aşındırması sonucu oluşan diklik.

Fay Hattı: Dağ oluşumu sırasında bazı tortul tabakalar kıvrılamayacak kadar ise kırılır.Bu kırık hatlarına fay denir.

Fay Kaynakları:Yer altı sularının fay boyunca yüzeye çıktığı kaynaklardır.Ege Bölgesinde yaygındır.

Ferro – Krom: Krom içeren bütün çeliklerin özellikle krom oranlı paslanmaz çeliklerin üretiminde kullanılan demir – krom alaşımı.

Finanse Etmek: Bir girişim için gereken parayı, krediyi sağlamak.

Fiyort Kıyı Tipi: Buzul vadilerinin sular altında kalması ile oluşmuş kıyı tipi.

Fiziksel Tortul Taşlar: Akarsuların ,rüzgarın ve buzulların kayalardan parçacıkların çukur yerlerde birikmeleriyle oluşur. Doğal çimento ile birleşirler.(Kum taşı,kil taşı ve çakıl taşı)

Fiziksel (mekanik) Çözülme:Taşların ısınma ,soğuma,donma ve sıcaklık farkları gibi olaylarla parçalanmasına denir.En fazla çöllerde,Kutuplarda,karaların iç kısımları ve yüksek alanlarda  en az ise Ekvatoral bölge gibi nemli yerlerde olur.

Fosfat: Fosforik asit türü.Fosfatın büyük bölümü gübre yapımında kullanılır.

Fosil: Bitki ve hayvan kalıntılarına fosil denir.

Fluorit: Cam parlaklığında ,bir ölçüde saydam bir mineral.Vazo,kupa vb. yapımında ve Metalurji de ergitici olarak kullanılır.

Fosil Yakıtlar: jeolojik katmanlar içerisinde kalan canlı organizma atıklarının oksijensiz ortamda ve ısının etkisi ile uzun sürede değişime uğramasıyla oluşan enerji kaynaklarıdır. Kömür,petrol ve doğal gazın çok kullanılan fosil kaynaklardır.Bu kaynaklar kendini yenileyemeyen ve uzun zamanda oluşan kaynaklardır.Araştırmalar petrolün 50,kömürün 300 ve doğal gaz 200 yıllık rezervlerinin kaldığını göstermektedir.

Föhn(fön)Rüzgarları: Her 100 m de 0,5 C˚ soğur.hava kütlesi dağ yamacı boyunca nemlidir belirli bir yüksekliğe ulaşınca nemi yağış olarak bırakır.diğer yamaçta sürtünmeden dolayı her 100 m de 1 C˚ sıcaklığı artar.ve kurudur.Toroslar ve Kuzey Anadolu dağlarında görülür.Kar erimelerine neden olduğu için sel ve su baskınlarına neden olur.

Fuar:Belirli zamanlarda ,belli yerlerde ticaret mallarını sergilemek ve tanıtmak amacı ile açılan büyük Pazar.İzmir Fuarı.

-G-

Gayzer: Volkanik bölgelerde ,belli aralıklarla fışkıran sıcak su kaynağı.

Geçirimli Taşlar: Yağmur ve kar sularını yeraltına kolay sızdıran taşlardır.Kum taşı, çakıl taşı, kalker, bazalt.

Geçirimsiz Taşlar : Yağmur ve kar sularının yer altına  sızmasını engelleyen taşlardır.Kil,şist, marn , ve granit.

Gel-git eniz sularının Ay’ın ve Güneş’in çekim kuvveti ile yükselip alçalması (medcezir)

Gelgit Alanı:Okyanus kıyılarında yer alan kendine özgü türler barındıran alanlardır.

Gelgit genliği: Gelgit sonucu denizin kabarması ve alçalması sırasındaki yükseklik farkına denir.

Genel Haritalar:Atlaslardaki haritalar.duvar  ve yeryüzü şekillerini gösteren haritalar siyasi ve idari haritalardır toplumun büyük bir kısmının kullandığı haritalardır.

Gerçek İzoterm Haritaları:Gerçek sıcaklık değerleri ile çizilir. Ancak gerçek değerler yüzey şekillerine göre büyük farklılıklar gösterir.

Geoit: Dünya tam küre olmayıp ekvatordan hafif şişkin kutuplardan ise hafif basıktır.kendine özgü bu şekline geoit denir.

Geosfer: Dünyamızı oluşturan iç içe  kürelere verilen ad.

Gezegen: Güneşin etrafında dolaşan gök cisimleri.Dünyamız  9 gezegenden birisidir.

Gideğen: Bir gölün fazla sularını dışarıya boşaltan akarsu.

Göl: Oluşması genellikle tektonik ,volkanik vb. olaylara bağlı olan,toprakla çevrili derin ve geniş ,tuzlu tuzsuz durgun su.

Gölet: Baraj yada bentler gerisinde  biriken yapay göl, Baraj gölü.

Graben: İki yanındaki faylar boyunca çökmüş yer kabuğu parçası.Çöküntü hendeği. Bakırçay,Gediz,B. ve K. Menderes in aktığı grabenler ve Amik ovası

Gruzi: Kömür ocaklarında ortaya çıkan ve kolayca tutuşarak patlayabilen gaz.

Gündönümü: (solstis) : Güneş ışınlarının ,21 Haziranda Yengeç Dönencesine ,21 Aralık Oğlak Dönencesine dik geldiği zamanlar.

Grub Vakti: Yer yuvarlağının dönüşünün bir sonucu olarak batıda Güneş’in batmasına yakın ufukta görünen kırmızılık.

Güneş Sabitesi ( Solar konstant):Güneşten Dünya’ya ,atmosferin üst kısmına 1 cm² ye 1 dakikada 2 kalori enerji gelir .Bu enerji miktarına denir.Bu enerjinin  %25 uzaya yansır., %25 i dağılmaya uğrar,% 15 atmosferde tutulan zararlı ışınlar,%35 i yeryüzüne ulaşır ancak bununda %8 i de yeryüzüne çarptıktan sonra uzaya yansır.,  % 27 si yeryüzünü ısıtır.

Güney Doğu Anadolu Deprem Kuşağı: İskenderun körfezinden başlayıp Van’ın doğusuna kadar bir yay çizer. Hatay, Maraş, Adıyaman, Malatya,Bitlis, ve Van bu kuşaktadır.

 

-H-

Habitat (yetişme ortamı): Bir canlının veya canlı topluluğunun doğal olarak yaşadığı yerdir.Canlıların yaşama alanı.

Haliç: Deniz sularının akarsuların ağızlarından içeriye doğru girinti yaptığı yerlerdir.Gel –git olayının etkisi büyüktür.

Hammadde: Bir eşyanın ya da malın yapımı için gerekli temel madde.Örneğin :pamuk dokuma sanayinin,Demir cevheri demir-çelik sanayinin hammaddesidir.

Hamsin: Mısırdan Akdeniz’e esen sıcak ve kuru rüzgarlardır.

Harita: Yeryüzünün bütününün veya bir parçasının kuş bakışı (tam tepeden) belirli bir oranda küçültülerek kağıt yüzeyine aktarılmış şekline harita denir.Haritacılık bilimine kartoğrafya denir.

Hava Durumu: Belirli bir yerdeki hava olaylarının gösterdiği kısa süreli değişimlerdir.Hava durumunu meteoroloji inceler.

Hava Küre: Dünya’mızı kuşatan ve gazlardan oluşan küre .Atmosfer.

Hava kütlesi : Atmosferin sıcaklık ve nem bakımından aynı özelliklere sahip geniş parçalarına hava kütlesi denir. 

Havza :1.Bir akarsuyun beslenme alanı Örnek Sakarya Havzası 2. suların aynı göle ya da denize yollayan alan örn. Van Gölü Havzası 3.Etrafı daha yüksek alanlarla çevrilmiş oldukça geniş çukur alan.Örn. Diyarbakır Havzası

Heyelan (toprak kayması) : Bir yamaç eğimi boyunca toprağın büyük kütleler halinde kayması.Killi taşlar ve eğimin fazla olduğu Karadeniz B.de doğu Karadeniz bölümünde yaygın olarak görülür.

Hidroelektrik: Su gücünden yararlanılarak üretilen elektrik.

Hidrosfer: Yer kabuğunun çukur yerlerini dolduran suların (deniz,göl,Okyanus) tümüne verilen ad.Su küre.

Higrometre: Nemi ölçen alete denir.(bkz.nem)

Hinderland: Bir limanın arkasında bulunan ,ürettiği malları o limana gönderen alan.

Hiposantr (iç merkez): Deprem enerjisinin ortaya çıktığı odağa denir.Odak derinliği yeryüzüne ne kadar yakın olursa depremin yarattığı hasar daha fazla etki alanı daha dar olur.Türkiye’deki depremlerin odak derinliği 8-15 km arasındadır.

Humus: Bitki artıklarının toprakta birikmesi ile oluşan organik maddeler.

Hortum: Sütun biçiminde yükselen ve hızla dönerek yer değiştiren, yükselirken suyu ,ağacı ve veya toprağı sürükleyerek yukarı taşıyan hava kütlesine hortum denir. Çapları 20 m olan hortumlara yağmur,dolu ve gök gürültüsü eşli eder.

Horst: İki yanındaki faylar boyunca yükselmiş yer kabuğu parçası. Bozdağlar ve Aydın Dağları,Nur Dağları

Hörgüç Kaya: Buzulların tamamen aşındırama- dığı dirençli sert kayalar bazen çizilerek törpülenir ve deve hörgücüne benzeyen şekiller oluşturur .Bunlara hörgüç kaya adı verilir.

-I-

Ilıca : Suyu yeraltından sıcak olarak çıkan hamam veya kaplıca.Yalova Termal Kaplıcası

Işık yılı : Saniyede yaklaşık 300 000 km hızla ilerleyen ışığın 1 yılda aştığı uzaklık

Ilıman Kuşak: Güneş ışınları bu kuşağa hiçbir zaman dik açıyla gelmez. Yıllık sıcaklık ortalaması 20 ˚C’ın altındadır..Karalar denizlere oranla daha çabuk ısınıp daha çabuk soğuduğu için yıllık sıcaklık farkı karalarda okyanuslara oranla daha fazladır

Ilıman İklimin karasal Tipi: Orta kuşakta denizel etkinin sokulamadığı alanlarda etkilidir.Doğu Avrupa,Sibirya,ve Kanada’nın iç kısımlarında görülür.)

Ilıman İklimin Okyanusal Tipi: Orta kuşakta kıtaların batı kıyılarında,batı Avrupa ve batı kanada kıyılarında görülür.Batı rüzgarları ve sıcak su akıntıları buraya bol yağış getirir.Ülkemizde Karadeniz kıyılarında buna benzeyen bir iklim görülür.

Irmak (nehir): Büyük akarsu. Örn: Dicle ,Fırat nehirleri Kızılırmak vb.

Irmak Adası: Akarsuların taşıdıkları malzemeleri yatağın ortasında biriktirmesi sonucu oluşan ada şeklindeki birikintilerdir.

Ilıman İklimler: Tropikal iklim ile soğuk iklim bölgeleri arasında etkilidir.Üçe ayrılır

-İ-

İç Kuvvetler: Yeryuvarlağının içindeki enerjiden kaynaklanarak yeryüzünü şekillendiren yer kabuğu hareketleri deprem,Volkanizma gibi etkenler

İç Ova: Karaların iç kısımlarında çeşitli yükseltilerde çoğunlukla çöküntü alanlarının alüvyonlarla dolması sonucu oluşmuş ovalardır.Örn:Adapazarı,Tosya ,Niksar ,Erbaa,(KAF hattı boyunca uzanmışlardır) Gediz ,Bakırçay, K. Ve  B.Menderes(Grabenlerin dolmasıyla oluşmuş),Muş,Elazığ ,Bingöl, (yüksek ovalar) Kayseri,Konya,Eskişehir,Elmalı, Kestel,Tefenni,Gölhisar (Karstik ova)

İç Püskürük Taşlar: Magmanın yerkabuğu içinde soğuyup katılaşması sonucu oluşmuş taşlardır.Genellikle çok sert ,açık renkli ve iri tanelidir.granit,siyenit ve diyorittir.

İklim; geniş bir alanda etkili olan ,uzun yıllar boyunca değişmeyen ortalama hava koşullarıdır.

İkinci zaman: bkz. Mezozoik

İkincil Ardıllık: İnsanlar tarafından veya olumsuz doğa olayları nedeniyle komünitelerin bozulup yok olması nedeniyle boşalan ortamlara yeniden sıralı değişimle yerleşip eski haline gelmesine ikincil ardıllık veya ikincil sıralı değişim denir.

İl: En büyük idari birime il denir.Ülkemizde 2004 yılı itibariyle 81 il vardır.Sivas,Kayseri,İstanbul

ilkel zaman : bkz. Azoik

İndirgenmiş İzoterm Haritası: Sıcaklığın deniz seviyesine indirgenmesi yöntemi ile çizilir.Yükseltinin etkisi ortadan kaldırılarak bütün yerler deniz seviyesindeymiş gibi kabul edilir.Bu haritalar da sadece kıyı çizgisindeki sıcaklık gerçek sıcaklığa eşittir.

İyonosfer: Kalınlığı 80-100 km arasındadır. Gazlar Ultraviyole ışınların tesiri ile iyonlara ayrıldığı için sıcaklığı artmıştır. (200 C) İyonlar arasında elektron alışverişi yoğun olduğu için haberleşme sinyalleri ve radyo dalgaları bu tabakadan yayılır.

İzdüşüm Alan: Arazideki yükselti ve çukurluklar dikkate alınmadan yapılan yüzölçümü hesaplaması

İzohips (Eş yükselti eğrileri): En doğru ve yaygın biçimde kullanılan yöntemdir.İzohipsler aynı yüksekliğe sahip noktaları birleştiren kapalı eğrilerdir

İzobar: Aynı basınç değerine sahip noktaları gösteren eğrilere denir.Eş basınç eğrisi

İzobat: Deniz ve göl haritalarında aynı derinliğe sahip noktaları gösteren eğrilere denir.Eş derinlik eğrisi.

İzoseist ( Eş deprem eğrisi): Deprem dalgalarının aynı şiddette olduğu noktaların birleştirilmesi ile oluşturulan deprem haritasıdır.

İzoterm: Aynı sıcaklıktaki yerleri birleştiren eğrilere denir.Eş sıcaklık eğrisi.

İzohyet: Aynı miktarda yağış alan yerleri birleştiren eğri.Eş yağış eğrisi.

-J-

Jeodezi: Yer ölçme bilimi

Jeoloji: Yer kabuğunun yapısını ,oluşumundan günümüze geçirdiği evreleri inceleyen bilim, yerbilim.

Jeolojik (doğal) Erozyon: Dış kuvvetlerin (rüzgar,akarsu,buzul vb.)etkisiyle gelişen aşınmaya denir.Yağışlı yerlerde akarsular,kurak yerlerde rüzgarlar etkilidir.

Jeolojik Devirler: Dünya bu günkü şeklini alıncaya kadar bir çok değişikliğe uğramıştır.Bu süre içerisinde yer şekilleri ,iklim ve canlı türleri değişikliğe uğramıştır.Birbirinden farklı değişikliklerin görüldüğü dönemlere jeolojik devirler denir.

Jeomorfoloji: Dünya’nın yüzey şekillerini ve aşınma ile ilgili gelişimlerini inceleyen bilim.

Jeopolitik: Coğrafi koşulların, özellikle coğrafi konumun uluslar arası siyasette oynadığı rolü inceleyen ve bundan sonuçlar çıkaran bilim dalı.

Jeosenklinal: Yer kabuğunun uzun bir süre çöken ,buna bağlı olarak kalın tortularla dolmuş olan bölümü,Jeolojik devirlerin derin deniz tabanları.

Jeotermal Enerji: Yer kabuğunun derinliklerindeki ısı enerjisidir.Çatlaklardan sıcak su veya su buharı şeklinde çıkan bu enerji ısıtma (ev ve seraları) ve elektrik üretiminde kullanılmaktadır.İzlanda ve Japonya’da yaygın olarak kullanılmaktadır.

-K-

Kahverengi Orman Toprakları: Orta kuşakta geniş yapraklı ormanların görüldüğü yerlerde,humus oranı fazla verimli topraklardır.Batı Avrupa’nın kıyı kesimlerinde yaygındır.ülkemizde Karadeniz B. de yaygındır.

Kaldera: Bir volkanın patlaması veya tepe kısmının çökmesi sonucunda oluşan geniş çukur.

 

Kant-Laplace Teorisi; Bu teoriye göre Güneş sistemi kendi ekseni etrafında hareket eden kızgın gaz kütlesi halinde idi.Gittikçe soğuyarak küçülmüş ve dönüş hızı artmıştır.Küçülerek merkezde meydana gelen çekirdek Güneşi oluşturmuştur.Ana kütleden kopan parçalar ise gezegenleri oluşturmuştur.Bu teori evrenin oluşumu hakkında ileri sürülen ilk teoridir.(18 yy.)

Kanyon: Kurak ve yarı kurak bölgelerdeki Karstik arazilerde,taşların akarsular tarafından çözünmesi ve aşındırması sonucunda oluşan derin ve dik yamaçlı vadilere denir.Taşeli Platosu,Göksu ve ıhlara vadisi örnektir.

Kapalı Havza: Akarsuları denize ulaşamayan bölge .İç Anadolu’da Tuz Gölü  Kapalı havzası

Kar: Hava içindeki su buharının 0˚ C de yoğunlaşması ile oluşan buz kristalleridir.

Kara Meltemi: Geceler karalar soğuk olduğu için YB denizler sıcak olduğu için AB alanlarıdır. Gece karalardan denizlere doğru esen rüzgarlara da kara meltemi denir.

Karadeniz İklimi: Yazlar serin kışlar ise ılık geçer.Her mevsim yağışlı olup düzenlidir.Yağış miktarı 1000-2000 mm dir.en fazla yağış sonbaharda en az ise  ilkbahar da olur.Mutlak ve bağıl nem oranı en yüksek,buharlaşma oranı en az, sıcaklık farkı en az,güneşlenme süresi en az Föhn rüzgarlarının en fazla olduğu bölgedir.

Karasallık: Karaların etkisiyle meydana gelen iklim özelliklerini belirten terim.

Karasal İklim: Yazları sıcak ve kurak kışları ise soğuk ve kar yağışlı geçer.Yağış rejimi düzensiz olup en fazla yağış ilkbaharda,en az yağışı ise yazın alır.Konveksiyonel yağış tipi görülür.Doğal bitki örtüsü bozkırdır.

Yıllık nem ve yağışın en az olduğu (İç Anadolu),Rüzgarın en fazla olduğu (İç Anadolu),Konveksiyonel yağış tipinin en fazla olduğu(İç Anadolu),Günlük sıcaklık farkının en fazla olduğu(İç Anadolu),Yıllık sıcaklık farkının en fazla olduğu  (Doğu Anadolu B.) Kışların en uzun olduğu  (Doğu Anadolu B.),Yaz mevsiminin en sıcak geçtiği (Güneydoğu Anadolu B.),Bağıl nemi en az (Güneydoğu Anadolu B.),Güneşlenme süresi en fazla (Güneydoğu Anadolu B.),Ormanın en az olduğu   (Güneydoğu Anadolu B.)

Buharlaşmanın en fazla  (Güneydoğu Anadolu B.),Yaz kuraklığının en fazla (Güneydoğu Anadolu B.)

Karstik Şekil : Suların çözmesi ile kalker,jips,kaya tuzu gibi çözünebilen taşlar üzerinde görülen şekiller.

Karstik Göl: Kalker,jibs gibi çözünebilen tabakaların bulunduğu yerlerdeki çukurların su ile dolması sonucunda oluşmuş göllerdir. Salda ve Suğla G.(Göller Yöresi) kestel ,Elmalı,Avlan (Batı Toroslar)

Karstik Kaynaklar: Çözünebilir taşlardan oluşan arazilerde yeraltındaki oyuklarda biriken suların yüzeye çıktığı kaynaklara denir. Akdeniz Bölgesi’nde yaygındır.

Karstlaşma: Kayaların suda çözünmesi ve çözeltilerin birikmesi olayına karstlaşma denir.

Kavkı: Hayvanların kabuklu kısmı.

Kayaç: Yer kabuğunun ana malzemesini oluşturan taş ve kayalar.

Kaynak: 1.Yer altı sularının yüzeye çıktığı yer. 2.Akarsuyun çıktığı yere denir.3.Eşme,pınar,göz,öze ve göze de denilir.

Kemosfer : Ozonosfer ile İyonosfer arasındaki katmandır.

Kestane ve kahverengi Topraklar: Ilıman kuşakta,karaların iç kısımlarında yarı kurak alanlarda yer alır.Organik madde bakımından zengin olan bu topraklar tahıl tarımına çok elverişlidir.İç Anadolu,doğu Anadolu’da yaygındır.

Kırağı: Hava içindeki su buharının 0 ˚ C  altıda soğuk cisimler üzerinde buz kristalleri şeklinde yoğunlaşması ile oluşur.Sonbahar ve kışın ağaç dallarında görülür.

Kırç: Hava içindeki su buharının 0 ˚ C  altıda soğuk cisimler üzerinde buz kristalleri şeklinde yoğunlaşarak buz tabakası haline gelmesiyle olur.Kışın camlarda görülen buzlar.

Kırgıbayır: Yamaçların sel sularıyla aşındıklarında ortaya çıkan çok girintili çıkıntılı yapı.

Kıstak: Bir yarım adayı karaya bağlayan iki yanı su,dar kara parçası.dil.

Kış Musonları: Kışın karalar denizlerden daha fazla soğuyarak YB alanlarını oluşturur.Kış mevsiminde karadan denizlere doğru esen rüzgarlara kış musonları denir.Hint yarımadasında,Güneydoğu Asya da hakimdir.Soğuk ve kurudur.

Kıt’a Sahanlığı:Kıt’aların deniz altında devam eden ve derinliği 200 m yi geçmeyen sığ deniz kıyıları

Kıvrım: Yer kabuğu tabakalarının yan basınçlar sonucu aldıkları bir yapı şekli.

Kıyı Kordonu: kıyı okunun zamanla gelişerek uzamasıyla meydana gelir.

Kıyı Oku: Dalgaların ve akıntıların, taşıdığı kum ,çakıl gibi materyalleri kıyıdan denize doğru biriktirmesi ile oluşan çıkıntılara denir.

Kıyı Ovaları: bkz.

 

Krater:Bir volkan konisinin tepesindeki çukurluk.,volkan ağzı.

Krivetz: Tuna ovasından Kara denize doğru esen şiddetli ve soğuk rüzgarlardır.

Kimyasal Çözünme: Sıcak ve nemli bölgelerde taşların eriyerek ufalanmasına denir.En fazla Ekvatoral,okyanus ve muson iklimlerinde meydana gelir.

Kimyasal Tortul Taşlar: Suda kimyasal yola çözülebilen minerallerin çökelerek birikmesi sonucu oluşan taşlardır.(kireç taşı(kalker) Alçı taşı (jibs) ve kayatuzu.

Kommünite: Bir yaşama alanı içinde bulunan farklı Populasyonların tümüdür.

Konik Projeksiyon: Saydam bir kürenin üzerine Koni biçiminde kağıt sarılır.küre üzerindeki paralel ve meridyenler koni üzerine aktarılır.kutuplar ve çevresi iyi gösterilir.

Konum: 1.Bir yerin Dünya üzerindeki yeri 2. Bir yerin denizlere ticaret yollarına,başka ülkelere göre yeri.

Konveksiyonel (siklonik) Yağışlar: Güneşli ve rüzgarsız günlerde hava ısınır ve yükselir.Yükselen hava soğur ve yoğunlaşarak yağış meydana gelir.Dünya’da Ekvatoral bölgede ,Ülkemizde ise İç Anadolu B. de ilkbaharda görülür.Halk arasında kırkikindi yağışları da denir.

Korozyon:Toprağın rüzgar tarafından süpürülüp taşınmasıdır.Rüzgar aşındırması.

 

Kozalaklı Orman Ağaçları : Kutup altı bölgelerde çok geniş alanlara yayılmış,tundralara oranla daha fazla yağışlı ve sert geçmeyen iklim bölgelerinde görülür.Yaprakları iğne şeklinde olduğu için iğne yapraklı ağaçlarda denir.Çam ,ladin, porsuk ağacı, mazı ve sedir

Kör Vadi: Karstik arazide ,suların derinlere sızması nedeniyle içinde su bulunmayan kuru vadilerdir.

Körfez: Denizin karaya doğru sokulmuş büyük ve derin girintisi.

Kuaterner (dördüncü zaman): (holosen,pleistosen)Günümüzden 2 milyon yıl önce,sıcaklığın artarak bugünkü şartlara geçildiği,denizlerin bugünkü seviyesine eriştiği,eski uygarlıkların ortaya çıktığı,hayvanların evcilleştirilmeye başlandığı,Şiddetli soğumanın meydana geldiği,İstanbul ve Çanakkale boğazlarının oluştuğu,Ege denizinin meydana geldiği,insanın ortaya çıktığı jeolojik devirdir.

Kumul: Kumların rüzgarla taşınıp yığılmasıyla oluşmuş tepe veya sırt.

Kurak İklimler : Yağışların az olduğu alanlarda görülür.ikiye ayrılır.

Kutup: Yer yuvarlağının ,ekvatordan en uzak kuzey ve güney noktaları.Dünya ekseninin iki ucundan biri.

Kutup Dairesi: Kuzey ve Güney Yarım Küre’de yaklaşık 66 33 enleminden geçtiği varsayılan çembere verilen ad. Kutup İklimi: KYK de Grönland ve GYK de Antartika’da görülür.Toprak donmuş durumdadır. Sıcaklık 0 ˚C nin altındadır.Yağış son derece azdır.bitki örtüsünden yoksundur.

Kutup altı İklimi: KYK de 60 ˚ paraleli civarında etkilidir.Avrupa ve Kanada’nın kuzeyi,Sibirya’nın kuzeyi Grönland adası kıyılarında etkilidir.

Kutup rüzgarları: Kutuplardaki Termik YB tan 60˚ enlemindeki Dinamik AB alanlarına doğru esen soğuk rüzgarlardır.

Kuzey Anadolu Deprem Kuşağı:Ülkemizin kuzey kesiminde doğu –batı doğrultusunda uzanan 1500 km uzunluğuna sahiptir.Marmara’da Saros körfezinden başlayıp Doğu Anadolu Bölgesindeki Aras vadisine kadar uzanır. İzmit, Adapazarı, Düzce, bolu, Merzifon,Erbaa-Niksar,Erzincan,Erzurum,Varto ve Van üzerinden geçer.uzanışı kuzey Anadolu fay hattına (KAF) uyum sağlar

Küçük Öl.Haritalar: 1/500 000 den küçük,geniş alanları kapsar.ayrıntılara yer verilmez atlas ve duvar haritaları küçük ölçekli haritalardır.

Küçük Gelgit: Ay’ın ilk ve son dördün dönemlerinde ise Ay’ın ve Güneş’in çekim doğrultuları birbirine dik olur.Bu durumda Ay ve Güneş birbirlerinin etkilerini azaltır ve küçük gelgit oluşur.

Kümülüs(orta)Bulutları: Küme şeklinde altı düz pamuk yığını şeklindeki bulutlardır.Yoğunlaşma aynı seviyede olduğu için alt kısımlar düzdür.

-L-

Lagün:Kıyılarda ,denizden setle ayrılmış ,genellikle sığ göl veya deniz girintisi.Deniz kulağı.

Labya: Kalkerlerin yüzeyindeki çözünmeyle oluşan çeşitli küçük şekiller.Toroslar,Bolkarlar, ve Aladağlar

Laterit: Sıcak ve nemli ekvatoral bölge toprağı.Rengi kiremit kırmızısı,tarıma elverişsiz topraklardır.en yaygı olarak ekvator çevresinde görülür.

Lejant: Harita üzerinde yer alan bilgiler;çeşitli işaretlerle belirtilir.bunlara harita lejantı denir.

Liman:Gemilerin barındığı ,yolcu ve yük alıp boşalttığı doğal yada yapay sığınak.

Limanlı kıyı Tipi : Alçak tepelik alanlardaki geniş vadilerin sular altında kalması  ve kıyı kordonu ile önlerinin kapanması sonucu oluşan kıyı tipi. B. ve K. Çekmece Gölleri

Litosfer: Yer yuvarlağının kayalardan oluşan katı dış küresi,Taş küre

Lokasyon: bkz.konum

Lös: Rüzgar tarafından taşınarak çökeltilmiş toz ve mil boyutundaki toprak.

 

-M-

Maar (patlama çukuru): Volkanlardan çıkan,gazların patlamasıyla oluşan çanak biçimindeki büyük çukur.Bu çukurların içi su ile dolup göl oluşabilir.

Maden Cevheri: İçinde belirli oranda maden içeren kaya yada toprak.

Maden Suyu: Yer altı sularının mineral bakımdan zengin olanları.

Magma: Çok büyük bir basınç ve ısı altında yerin derinliklerinde oluşan ergimiş mineral karışımı.

Mağara: Yer altı sularının, kireç taşlarını çözerek oluşturduğu çeşitli büyüklükteki oyuklardır.Damlataş (Alanya),Karain (Antalya),Narlı kuyu (mersin),insuyu (Burdur),Dumanlı ve Düden (Manavgat)

Maki: Akdeniz ikliminin hüküm sürdüğü alanlarda çoğunlukla kışın yaprağını dökmeyen ağaçlık veya çalılardan oluşan bitki topluluğu.Bunlar Güney Marmara,Batı Ege ve Akdeniz kıyılarında yayılış gösterir.

Makroklima: Geniş alanlarda görülen büyük iklim tipi

Maksimum nem:  1 m³ havanın belirli bir sıcaklıkta taşıyabileceği nem miktarına maksimum nem denir.

Maksimum nem sıcaklığa bağlı olarak değişir.Sıcaklık arttıkça havanın taşıyabileceği nem oranı artarken,sıcaklık azaldıkça havanın taşıyabileceği nem oranı düşer.

Mantar Kaya: Rüzgarın, kayaların dirençsiz olan alt kısımlarını oyması ile oluşan mantar şekilli aşındırma şekli.

Manto: Yer kabuğunun altında kalan Geosfer.

Masif: Eski kıvrımlarla oluşmuş arazi parçası.Eski kütlede denir.

Meltemler: Günlük sıcaklık farkından kaynaklanan rüzgarlardır.Basınç farkı az olduğu için hızları azdır.

Menderes: Bir akarsuyun az eğimli bölgelerde meydana getirdiği büklümler.Eğe Böl. B. ve K. Menderes.

Mercalli (merkali) Ölçeği: Deprem şiddetini gösteren mercalli tarafından hazırlanmış deprem cetveli.

Meridyen: Dünya’mızı kutuplardan ve ekvatordan birer derecelik aralıklarla geçtiği varsayılan çemberler. Ekvatoru dik açı ile keserler. Bunlardan Greenwich Rasathanesi’nden geçen meridyen , 0 ˚ meridyeni ya da başlangıç meridyeni sayılır.

Metalurji: Metalleri ve alaşımları elde eden ,hazırlayan,biçimlendiren ve işleyen sanayi kolu.

Meteorit: Gök taşı

Mevsimlik (devirli) Rüzgarlar: Karalarla denizler arasındaki mevsimlik sıcaklık  ve basınç farkı sonucunda oluşur.(bkz Kış ve Yaz Musonları.)

Mezosfer: Kalınlığı 30-80 km arasında değişir.Ozonosfer ve Kemosfer diye ikiye ayrılır.Şemosfer de denir.

Mezozoik ( ikinci zaman): (kretase,jura,trias)Günümüzden 170 milyon yıl önce büyük oranda tortullaşma ve birikmelerin yaşandığı,yer kabuğunun kırılarak parçalanması ve kıtalara bölünmesi dinazor  cinsi hayvanların yaşadığı jeolojik devirdir.

Mezraa: Köyden küçük hayvancılıkla birlikte  tarımda yapabilen ,mevsimlik yerleşme yeri.

Mikroklima : Çevreye göre farklı özellikleri olan küçük alanlı iklim .Örn. Iğdır’ın iklimi.

Mineral: Belli kimyasal bileşimi ve belli bir atom yapısı olan doğal katı madde.

Mistral: Fransa’nın Ron vadisinden Akdeniz’e doğru esen kuru ve soğuk rüzgarlardır.

Muson İklimi: Muson rüzgarlarının etkisi ile meydana gelen yazı yağışlı ,kışı kurak iklim tipi.Güney,Doğu ve güneydoğu Asya’da Hindistan,Çin ve Japonya da görülür.

Muson Rüzgarları: Kara ve denizlerin farklı ısınma nedeniyle oluşur.Kışın karadan, yazın denizden esen devirli rüzgar.Doğu ve Güneydoğu Asya da ve Avustralya ’ da etkilidir.Mevsimlik sıcaklık farkından dolayı 6 ayda bir yön değiştirir.ikiye ayrılır.

Mutlak Nem: 1 cm³ hava içerisinde bulunan su buharının gram olarak ağırlığına denir.m³/gr olarak ifade edilir.

Su kütlesinin bulunduğu,yağışlı bölgelerde mutlak nem fazladır.Buharlaşma arttıkça mutlak nem artar.

-N-

Nadas: Toprakta nem ve azot birikmesi için çeşitli nedenlerle her yıl üst üste ekilmeye elverişli olmayan tarlaları ,sürmeden veya sürerek dinlenmeye bırakmak.

Narenciye: Turunç,limon,portakal,mandalina ve benzerlerinin ortak adı.Turunçgil

Nato: Kuzey Atlantik Paktı..1949 yılında ABD ,Kanada,- ve bazı Avrupa ülkelerinin ekonomik durumlarını sarsmadan silahlanmayı sağlamak ve askeri kuvvetlerini bir kumanda  altında toplamak için kurdukları savunma birliği.Türkiye bu kuruluşa 1952 yılında üye olmuştur.

Nem: Atmosfer içindeki su buharına nem denir. Nemin kaynağı göl,akarsu ve okyanuslardaki buharlaşmadır.Higrometre ile ölçülüp gram olarak ifade edilir.Çöllerde,kutup bölgelerinde ve karaların iç kısımlarında nem miktarı azdır.Kıyı bölgelerde, ekvatoral bölgede ise nem miktarı fazladır.

Nefometre : Bulutluluğu ölçen alete denir.(bkz. Bulutluluk)

Nemli Bölgeler: 1000 mm den fazla yağış alan yerlerdir.Ekvatoral bölge,muson yağışlarının etkili olduğu alanlar(Güneydoğu Asya) ve Orta kuşaktaki karaların batı kesimleri (Batı Avrupa kıyıları) 2000 mm üzerine yağış alır.Ekvatorda Konveksiyonel,Orta kuşakta cephesel ve muson yağışlarının Güneydoğu Asya da kışın yamaç (Orografik)yağışları hakimdir.Hindistan’da Assam Bölgesi yılda 12 000 mm yağış alır.

Neritik Bölge: Kıt’a sahanlığı da denilen bu bölge , kıyıdan 200 m derinliğe kadar olan alanı kapsar.Tür çeşitliliği bakımından zengindir.

Nimbus (alçak) Bulutları:Yerde 3000 m nin altında oluşan yağmur bulutlarıdır.koyu renkli olup kalın katmanlardan oluşur

Neozoik –tersiyer ( üçüncü zaman) : (pliyosen,miyosen,oligosen,eosen,paleosen) Günümüzden 80 milyon yıl önce Alp kıvrımlarının oluştuğu,şiddetli yer hareketleri ve volkanik olayların yaşandığı Atlas ve Hint Okyanusunun belirginleştiği Yurdumuzda linyit,petrol,tuz ve borasit yataklarının oluştuğu,bugünkü bitki ve hayvan türlerinin ortaya çıktığı jeolojik devirdir.

Normal Basınç: 45˚ enleminde 15 ˚C sıcaklıkta deniz kıyısında 760 mm = 1013 mb olarak ölçülmüştür.1 cm² ye 1033 gram

Nüfus: Bir ülkede ya da belirli bir yerde yaşayan insanların toplam sayısı.

Nüfus Yoğunluğu:Bir ülkede  ya da bölgede  1 km² ye düşen insan sayısı.Ülkemizde Marmara Bölgesi nüfus yoğunluğu en fazla Doğu Anadolu Bölgesi ise en az olan bölgelerimizdir.

-O-

Obruk: Karstik alanlarda ,çözünme ve çökmeyle meydana gelmiş ,kuyu biçimli yer şekli.Bazıları kuru bazılarının içinde ise su vardır.Silifke yakınlarında bulunan Cennet ve Cehennem obrukları.

Odak Derinliği: depremlerde iç merkez ile dış merkez arasındaki uzaklığa denir.Odak derinliği ne kadar derin olursa depremin hissedilmesi az olur.

Oklüzyon: Bir siklonun (AB) soğuk ve sıcak cephelerinin birbirine kavuşması olayı.

Organik Tortul Taşlar: Bitki ve hayvan kalıntılarının deniz yada göl çanaklarında birikmesi sonucu oluşmuşlardır.Bitki artıklarının birikmesi ile Taşkömürü ,linyit hayvan artıklarının birikmesi ile mercan kayaları ve tebeşir meydana gelmiştir.

Orojenez: Dağ oluşumu hareketi

Ortadoğu: Asya’nın güneybatısında ve Afrika‘nın  kuzeydoğusundaki ülkelerin bulunduğu bölgeye verilen ad.İran,ırak,Küveyt,Afganistan,Suriye,Lübnan,Filistin,İsrail,Ürdün,yemen,Suudi Arabistan,Birleşik Arap Emirliği,Katar,Bahreyn,Mısır ve Libya ‘yı içerir.

Orta Derinlikte Depremler: Odak derinlikleri 60-300 km arasında olan depremlerdir.

Orta Öl. Haritalar: 1/200 000 ile 1/1/500 000 arası,yüksek dağlar,akarsular göller ve önemli şehirler gösterir.

Orta Şiddetli Deprem: Dışarıdakilerin hissedemediği,binadakilerin hissedebildiği,mobilyaların hafifçe sallandığı,camların zıngırdadığı,suların hafifçe  çalkalandığı, insanın sanki bir gemideymiş gibi hissettiği depremlerdir.

Otomotiv Sanayi: Motorlu taşıtların yapımını kapsayan sanayi kolu.

Ova: Engebeliğin çok az olduğu ,düz yada düze yakın vadilerle yarılmamış yüzey şekli.Çoğu alüvyonlarla kaplı düzlükler.örn. Çukurova,Bursa Ovası ,Bazıları deniz yüzeyinden çok yüksektir.Örn. Erzurum Ovası

Ozonosfer: Bu tabakada ozon gazı bulunur. Canlıların koruyucu katıdır.Güneşten gelen zararlı ışınlar ultraviyole ışınları bu katman tarafından tutulur. Sıcaklık -50 C civarındadır.

-Ö-

Ölçek: Haritalarda küçültme oranına denir.haritadaki alan ve uzaklıkların,yeryüzündeki gerçek alan ve uzaklıklara oranını gösterir.

Ön Asya: Asya kıtasının güneybatı bölgesi.Orta Doğu’da yer alan Asya ülkelerini kapsar.

Öncü Deprem: Büyük bir deprem olmadan önce meydana gelen küçük sarsıntılar.

Örtü ( kıta) Buzulu: Geniş alanlar kaplayan buzullara denir.Antartika ve Grönland

Özel Haritalar: Belirli bir konunun uzmanları tarafından kullanılır.Maden ,nüfus,orman,toprak,jeolojik ve iklim haritaları buna örnektir.

Öz su: Akarsuların küçüğüne denir.

 

-P-

Paleozoik - Primer (birinci zaman): (perm,karbon,devon,silür,kambriyum) Günümüzden 370 milyon yıl önce hersinyen ve kaledoniyen sıra dağlarının oluştuğu,şiddetli kıvrılma ve kıtaların genişlemesi ve taşkömürü yataklarının oluştuğu jeolojik devir.

Paralel Dairesi: Dünyamızın her iki yarım küresinde,birer derece aralıklarla ekvatora paralel  olarak geçtiği varsayılan çemberlerdir.

Pelajik Bölge: Kıt’a sahanlığı dışında kalan açık denizleri kapsar.Sadece yüzeye yakın yerleri ışık aldığı için fotosentez bu bölgede gerçekleşir.Türlerin çoğu da yüzeye yakın yerlerde yaşar.Bitkisel ve hayvansal planktonlar, sardalya,hamsi uskumru gibi balıklar burada yaşar.

Peneplen (yontuk düz): Akarsu aşındırması sonucu meydana gelmiş geniş düzlüklere denir.

Peri Bacası: Özellikle volkan tüflerinin yaygın olduğu yerlerde, yağışlar ve akarsu aşındırması ile oluşan baca yada kule biçimli yüzey şekli.Örn: Ürgüp ve Göreme deki peri bacaları

Plankton: Sularda bulunan ve deniz akıntıları ile sürüklenen küçük boyuttaki bitki yada hayvan topluluğu.

Plato: Genellikle çevresine göre yüksekte bulunan ,akarsularla derin olarak yarılmış düzlüklere denir.örn. Cihanbeyli,Obruk,Haymana,Bozok,Uzunyayla (iç Anadolu),Erzurum-Kars ve Ardahan (D.A.B),Teke ve Taşeli (Akdeniz B.) ,Şanlıurfa,Gaziantep (G.D.A),Çatalca ve Kocaeli (Marmara B. ) platoları ülkemizde yer alır.

Plüviyometre: Yağış miktarını ölçen aygıta denir(bkz. Yağış)

Podzol Topraklar: İğne yapraklı ormanların geniş yer kapladığı soğuk ve nemli iklim toprağıdır.Fazla yıkandığı için mineral bakımından fakirdir.Sibirya ve Kanada ‘da yaygındır.

Polye (göl ova): Çözünme sonucunda oluşmuş Uvala adı verilen çukurların birleşmesi ile oluşmuş büyük Karstik çukur.Bu çukurlara alüvyonların birikmesi sonucu Polye ovaları meydana gelir.Örn:Muğla, Korkuteli, Elmalı , Kestel Ovaları

Popülasyon: Belli bir bölgede yaşayan aynı türden bireylerin oluşturduğu topluluktur.

Püskürük (magmatik)Taşlar: Bu taşlar Dünyanın iç kısmında aşırı sıcaklıktan dolayı ergimiş halde bulunan kızgın maddenin yeryüzünde  veya yeryüzüne yakın yerlerde soğuyup katılaşmasıyla oluşmuştur.Magmanın, yer kabuğu içinde soğuyup katılaşan taşlara iç püskürük(granit,siyenit,diyorit),Yer yüzüne kadar çıkarak soğumasıyla oluşan taşlara Dış püskürük taşlar(bazalt,volkan tüfleri,andezit) denir.

Projeksiyon: Coğrafi şekil ve olayları düzleme geçirme yöntemi.Harita izdüşümü

 

-R-

Rafineri:Çeşitli maddelerin içerisindeki yabancı ögelerden arıtıldığı yer.Arıtım evi.

Rafting: Akış hızları fazla olan akarsularda bot ile yapılan spor.

Rasathane (gözlemevi): Herhangi bir olayın gözlemlendiği ,kayda geçirildiği yer.(deprem ,Uzay vb.)Örn: Kandilli Rasathanesi ,Greenwich Gözlem Evi

Regresyon: Denizin çekilip su altındaki alanların karaya katılması.

Rejim: Sıcaklık,yağış,akarsu debisi gibi elemanların yıl içerisindeki dağılış.Örn: Yağış rejimi,Akarsu rejimi vb.

Ria kıyı tipi: Platoları yaran derin vadilerin sular altında kalması sonucu oluşan kıyı tipidir.İstanbul ve Çanakkale Boğazları ile haliç.

Rihter Ölçeği: Depremin aletsel büyüklüğünü tanımlayan depremin büyüklüğü,1,5 şiddetinde,7,2 şiddetinde olarak tanımlanmasını sağlamıştır.Prof. Dr. Richter tarafından bulunmuştur.

Rüzgar: Atmosferdeki basınç farklarından kaynaklanan yatay yönlü hava hareketleridir.Yüksek basınçtan alçak basınca doğru olan hava hareketleridir.Anemometre denilen aletle ölçülür.

Rüzgarın esme sıklığı ( Frekansı): Rüzgarın hangi yönden,ne kadar süreyle ve kaç defa estiğini ifade  eder.

Rüzgar Oku: Rüzgarın yönünü gösteren alete denir.

-S-

Sanayi Bitkileri: Sanayide hammadde olarak kullanılan bitkiler

Sarkıt: Mağara tavanlarında damlayan kireçli suların birikmesiyle oluşur.

Segment: Bağımsız fay parçası

Seki: Akarsular ,vadilerinde bir taban meydana getirdikten sonra tektonik yükselmelere bağlı olarak yeniden yatağını kazmaya başlar.böylece yeni yatak açılır.Yeni yatağa göre yüksekte kalan eski taban basamak şeklini alır.Bu şekle seki denir..

Sel: Bir suyun doğal ve yapay yatağından taşarak çevredeki kuru alanları basması olayına sel denir.Büyük seller genellikle kısa sürede çok miktarda yağan yağmurun sonucunda oluşur.1887 de Asya ‘da Sarı ırmak güçlü yaz sağanakları ile kabarmış ve 1500 köy yerle bir olmuş 1 milyon kişi ölmüştür.

Selinti Suları: Yağışlardan ve kar erimelerinden sonra bir dağ veya yamacın yüzeyi boyunca akan sulara denir.

Senklinal: Yer kabuğu tabakalarındaki kıvrılmalar sonucu oluşan dağların arasındaki çukur kısımlara denir.

Set Gölleri: Göl oluşumuna uygun çukurların önünün,volan lavları,akarsuyun ve deniz dalgalarının taşıdığı alüvyonlar , heyelan veya buzul (moren) taşları ile kapanması ve sularla dolması sonucu oluşan göller.Örn:Van,Erçek,Nazik,Balık ve Haçlı (volkanik)Çamiçi,Köyceğiz,Mogan ve Eymir (alüvyal set),B. ve K. Çekmece Durusu (Kıyı setti-lagün)Abant,Yedigöller,tortum,Borabay (heyelan setti) 

Sera: Mevsim dışı sebze ve meyve üretmek amacıyla cam veya plastikten yapılan yapı

Sera Etkisi : Güneş ışınları ,dünya’yı çevreleyen atmosfer tabakasını geçerek yeryüzüne gelir.Yeryüzüne gelen ışınlar yeryüzüne çarpınca geri yansır.Ancak başta karbondioksit olmak üzere azot dioksit,metan gibi gazların artması sonucu geri yansıyan gazlar atmosferde tutulabilir.Toprağın ,suyun,havanın ve bitkilerin ısınmasına neden olan bu etkiye sera etkisi denir.

Seracılık : Serada meyve ve sebze yetiştirme işi

Serbest Bölge: Bir ülkenin sınırları içerisinde olan ,ancak gümrük sınırları dışında bırakılan ve genellikle yabancı sermaye girişini desteklemek için kurulu olan

Serhat: Sınır boyu

Sezilemeyen Deprem: Aletsel büyüklüğü 1,5 şiddetinde olan depremlerdir.Ancak deprem ölçme aletleri ile ölçülebilen depremlerdir. Zararsızdır.

Skayer Kıyıları: Örtü buzulları ile biçimlenmiş alanlarda ,hörgüç kayaların ve buzul taş tepelerinin sular altında kalmasıyla meydana gelmiş kıyı tipi.Binlerce adacıktan oluşur.

Stratus (orta)Bulutları: 3000 – 7000 m arasındaki kümeler halinde bulunan bulutlardır. Aniden yükselir ve sağanak yağış olarak düşerler.

Sıcak Yerel Rüzgarlar: sıcak yerlerden esen ,sıcaklığı artırıcı rüzgarlardır. (bkz. Sirokko,Hamsin ve föhn R.)

Sıcaklık Faktörleri: Yeryüzünde sıcaklığın farklı dağılmasına neden olan etmenlere sıcaklık faktörleri denilir.

Stratosfer:  Su buharı yoktur.bulut oluşumu meydana gelmez.Atmosferin İkinci katıdır.Yalnızca yatay hava hareketleri etkilidir. Sıcaklık her yerde -50 C olup sıcaklık dağılışı en düzenli atmosfer katıdır.

Sıcak Kuşak: Ekvator ile dönenceler arasında kalan bölgedir.Yıllık sıcaklık ortalaması 20 ˚C’ın üzerindedir.

Sıcaklık terselmesi: Etrafı dağlarla çevrili bazı çukur alanlarda yerden yükseldikçe genel durumun tersine sıcaklı belirli bir yükseltiye kadar artar. Erzurum ve Ankara’da kışın yaşanan sıcaklık terselmesi hava kirliliğine neden olur.

Sıcak Kurak İklimler: Dönenceler ve orta kuşakta karaların iç kesimlerinde görülür.Yağış 250 mm nin altındadır.Afrika’da Büyük Sahra Çölü ve Kalahari, Asya’da  Arabistan Çölü, İran’ın orta kesimi,Amerika’da Büyük Havza,Avustralya’nın iç kısımlarında görülür. Buralarda gündüz çok sıcak gece ise çok soğuktur.yağış çok azdır. Bazı yıllar hiç yağış düşmez.Bitki örtüsü bakımından fakir olan bu alanlarda yer altı sularının yüzeye çıktığı vahalarda yeşillikler,çalılıklar ve kaktüsler yer alır.

Sıcak İklimler: Ekvator ve dönenceler arasında görülen ortalama sıcaklığı 20 ˚ C altına düşmeyen iklimlerdir.

Sığ Deprem: Odak derinliği 0-60 km arası depremlerdir.

SİAL: Yer kabuğunun üst tabakasıdır.Bünyesinde daha çok silisyum ve alüminyum bulunduğu için bu ad verilmiştir.

SİMA: Sial tabakasının altında yer alan Bazaltik yapıdaki ağır taşlardan oluşmuştur.Bileşiminde silisyum ve magnezyum bulunduğu için bu adı almıştır.

Silindirik Projeksiyon: Saydam bir kürenin üzerine silindir oluşturacak biçimde bir kağıt sarılır.harita alanı açılmış bir silindir üzerine aktarılır.en doğru ölçümler ekvator üzerinde yapılır.kutuplarda bozulmalar olur.

Sirüs (yüksek) Bulutu: Genellikle 7000 m de bulunan tüy şeklindeki bulutlardır. Yağış oluşturmaz

Sis: Hava kütlesinin özellikle kış günlerinde soğuk yüzeylere dokunması sonucu bünyesinde taşıdığı nemi küçük tanecikler şeklinde yüzeye yakın yerlerde yoğunlaşması sonucu oluşur.

arasında kalan bölümde etkilidir.

Sismoloji: Deprem olaylarını inceleyen bilim dalı.

Sismograf (deprem ölçer) : Deprem dalgalarını ölçerek kaydeden alet.

Sismogram: Deprem dalgalarının silindir biçimindeki kağıt üzerine geçirilmesiyle elde edilen grafiklere denir.

Sirokko: Kuzey Afrika ’da Büyük Sahradan Akdeniz’e esen sıcak ve kuru rüzgarlardır.

Soğuk Yerel Rüzgarlar: Kışı ve ilkbaharda soğuk yerlerden alçak yerlere esen rüzgarlara denir .(bkz.Bora,Mistral ve Klivertz)

Soğuk İklim:Kutup bölgeleri ve çevresinde görülür.ikiye ayrılır.

Soğuk Kuşak: Kutuplar ile kutupların çevresini içine alır.Güneş ışınları yıl boyunca dar bir açıyla gelir.Güney Yarım Küre’de denizlerin daha fazla yer kaplamasından dolayı burada daha geniş alanda görülür.

Soğuk Kurak İklimler: Sürekli buzlarla kaplı olan kutuplarda hava soğuk ve kuraktır.Az yağış aldıkları için soğuk çöller olarak kabul edilir.Bitki örtüsü bulunmaz.

Soğurma: Işık yada ısının bir bölümü veya tümünün cisimlerin içinden geçerken emilmesi

Su Döngüsü: Suyun atmosfer ile yeryüzündeki karalar ve sular arasında belli bir sistem içinde dolaşmasına Su Döngüsü veya hidrolojik Döngü denir.

Su Bölümü: Akarsu havzalarını birbirinden ayıran çizgi.

Su Küre: Hidrosfer

Subtropikal: Tropikal ve orta kuşaklar arasındaki geçiş alanını ifade eder.

Subpolar: Orta kuşak ile kutup kuşağı arasındaki yerleri belirten sıfat.

Su Bölümü Çizgisi: Birbirine komşu iki akarsuyun beslenme havzalarını birbirinden ayıran sınır .

Sulu Tarım: Yağışlarla yetinmeyip gerektiğinde tarlaları sulayarak yapılan tarım.

Süpürgen Dalgalar : Bkz. Tsunami

Sütun: Sarkıt ve dikitlerin birleşmesi ile meydana gelen birikim şekli.

Sürekli Rüzgarlar: Sürekli termik basınç merkezleri ile sürekli yüksek basınç merkezleri arasında görülen rüzgarlara sürekli rüzgarlar denir. 3 ‘e ayrılır.(bkz.Alizeler,Batı ve kutup Rüzgarları)

 

-Ş-

Şafak: (gün ağarması,tan)Sabahın erken vaktinde ,güneş görünmeden az önce görülen gündüz ile gece arasındaki durum

Şahit kayalar :Delta bir yamaçta kayalar arasındaki çözülmüş maddelerin uzaklaştırılması ile şahit kayalar oluşur.

Şiddetli Deprem:Sarsıntıların herkes tarafından duyulduğu,insanın yere düşecek gibi olduğu ,Kap-kacağın kırıldığı sıvaların döküldüğü depremdir.

-T-

Taban Seviyesi: Akarsuların,aşındırmalarını yapabileceği en son seviye.Deniz seviyesi,genel taban seviyesidir.

Taban Seviyesi Ovaları: Akarsuyun hızı ve taşıma gücü taban seviyesine yaklaştığı zaman azalır. Ve taşıdığı maddeleri biriktirerek geniş alüvyal ovalar meydana getirir.Bu tür ovalara denir.

Taban Suları: Geçirimli ve gevşek yapılı tabakadan sızarak geçirimsiz tabaka üzerinde biriken sulara denir.Bu suların üst seviyesine taban suyu seviyesi veya su tablası denir.

Taban suyu tablası Geçirimli gevşek tabakadan sızarak geçirimsiz tabakalar üzerinde biriken sulara taban suyu denir. Bu suların üst seviyesine ise taban suyu tablası denir.

Tabanlı  Vadi:Akarsuların orta çığırında su miktarı fazla eğim ise azdır.Bu kesimde akarsu derine ve yana doğru aşındırma yapar.Böyle yerlerde ,taşıdıkları alüvyonları yataklarının çevresinde biriktirmesi ile oluşan vadiler.

Taş: Yer kabuğunu oluşturan ana malzemeye verilen genel ad.Aynı anlamda Kaya ve kayaç terimleri de kullanılır.

Tarih Değiştirme Çizgisi : Doğu ve batı yarım küre sınırını oluşturan 180˚ meridyeninin iki tarafı arasında bir günlük zaman farkı vardır.Dünya batıdan doğuya doğru döndüğü için 180˚ meridyeninin batısında kalan noktalar doğusunda kalan noktaların tarihinden bir gün ileridir.Bu nedenle 180˚meridyenine tarih değiştirme çizgisi denir

Tayga: Orta kuşağın şiddetli kara iklimi etkisindeki soğuk bölgelerde çoğunlukla iğne yapraklı ağaçlardan oluşan orman örtüsü.

Tektonik: Enerjisini yerin derinliklerinden alan ve yüzey şekillerinin oluşmasında etkili yer kabuğu hareketlerinin tümü

Tektonik Deprem: levhaların hareketine bağlı olarak yer kabuğunun derinliklerinde meydana gelen basınçlar , gerilimler ve kırılmalar sonucunda oluşur.En sık görülen depremdir(%90). Etki alanı en geniş depremlerdir. Tektonik Göl: Yer kabuğundaki kıvrılmalar,kırılmalar,Epirojenik hareketler sonucunda oluşan çanakların sularla dolması sonucu oluşan göller.Örn: İznik,Ulubat,Kuş Gölü (Marmara)Burdur,Acıgöl (Akdeniz) Akşehir,Eber,Tuz Gölü (iç Anadolu)Hazar,Çıldır (Doğu Anadolu B.) 

Termik Santral: Katı yada sıvı yakıtlardan elde edilen sıcaklık enerjisi ile elektrik üreten kuruluş.

Termik Basınçlar: Ekvatordan ısınan hava hafifler ve yükselir.Böylece ekvatoral T.A.B oluşur.Kutuplarda soğuyan hava ağırlaşır ve böylece T.Y.B oluşur.

Termometre : Sıcaklığı santigrat cinsinden ölçen alete denir.

Terra Rossa (Kırmızı Toprak):Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde yaygındır.Bünyesinde demir oksit miktarı fazla olduğu için rengi kırmızıdır.Sulama ile verimli hale gelebilir.Ege ve Akdeniz B. de yaygındır.

Tiftik: Tiftik keçisinin ,ince ,yumuşak ve parlak yünü.

Transgrasyon: Denizin karaya doğru ilerlemesi.

Traverten: Suda çözünmüş kirecin yeryüzünde ya da mağaralarda çökelmesiyle oluşmuş çeşitli biçimdeki çökeltiler.Örnek;Pamukkale ve Antalya daki kireç çökeltileri.

Tombolo (saplı ada) : Kıyıya yakın bir adanın kıyı kordonları tarafından karaya bağlanması sonucu oluşan şekillere Saplı ada veya tombolo adı verilir.

Toprak: Farklı özellikteki kayaçların ayrışmasıyla oluşmuş, içinde canlı kalıntıların bulunduğu bir örtüdür.

Toprak Erozyonu: doğal erozyonun insan tarafından hızlandırılmış türüne denir.Bitki örtüsünün yok edilmesi, yanlış tarım teknik ve yöntemleri,toprağın çeşitli nedenlerle insanlar tarafından bozulması jeolojik erozyona neden olur.

Toprak Kayması (heyelan): Eğimli yamaçlarda yerçekimine bağlı olarak toprağın üst tabakasında  meydana gelen toprağın yer değiştirmesi olayına toprak kayması,toprak tabakası ile yamacın bir bölümü yerinden koparak aşağıya doğru yer değiştirirse bu olaya yer göçmesi (heyelan ) denir.

Tornado,Vili vili,Tayfun,Harikeyn Rüzgarları:  Ani sıcaklık ve basınç farkından kaynaklanan hızları yüksek ve etki alanları 150-200 km² ye varan rüzgarlardır.Bunlar Büyük Okyanusun batısında Tayfun,Meksika’da harikeyn Avustralya’da Vili Vili adı verilir.Havanın çok güçlü konveksiyonel akımlarla yükselmesi sonucu hortumlar oluşur.en yıkıcı fırtınalardır.hızları saatte 300-500 km olan bu rüzgarlara tornado adı verilir.

Tortul Taşlar: Denizlerde ,göllerde ve çukur alanlarda çeşitli maddelerin çökelmesi ve birikmesi ile oluşan taşlardır.İçerisinde canlı kalıntıları (fosil) bulunur.

Tropikal İklim: 10˚ Kuzey ve güney paralelleri ile dönenceler arasında görülür.Sudan, Çat, Nijerya,Mali , Moritanya,Brezilya,Venezuela,Peru, Bolivya’da görülür.Sıcaklık 20˚ C civarındadır.Yağış düzensiz olup ise 1500 mm civarındadır.Yazları yağışlı kışları ise kuraktır.Bitki örtüsü yaz yağışlar ile yeşeren gür ve uzun boylu otlardan oluşan savanlardır

Troposfer: Kalınlığı ekvatorda 16 km kutuplarda 6 km dir,Su buharının bulunduğu tek katmandır.Bu nedenle iklim olayları bu katmanda meydana gelir,Hem yatay hem de dikey hava hareketleri görülür.Yerçekimi fazla olduğu için atmosferin en ince ve en yoğun katmanıdır.Bu katmanda yükseklere çıkıldıkça her 100 metrede  0,5 C azalır.Sebebi atmosferin yerden yansıyan ışınlarla ısınmasıdır.Bu katmanda yükseklere çıkıldıkça basınç ve yoğunluk azalır.Sebebi yerçekiminin etkisi ile ağır gazların altta hafif gazların üstte bulunmasıdır.

Tundra: Kutuplar gibi soğuk,rüzgarlı ve az yağış alan bölgelerdeki bitki örtüsüne tundra denir.Kuzey yarım kürede Buz Denizi, Kutup Dairesi arasında görülür.Burada yetişen bitkiler rüzgar ve soğuğa uyum sağlayan kara yosunu ,ot ve bodur çalılar ve likenlerdir.

Tundra Toprakları: Tundra bölgelerinin tarıma elverişsiz ,kışın donan yazın bataklık haline gelen topraklardır. Rusya’nın  kuzeyi, Kuzey yarım kürede Buz Denizi, Kutup Dairesi arasında görülür .

Tuzla: Deniz tuzlu göl ya da kaynak sularını tava denilen havuzlarda buharlaştırılarak tuz elde edilen yer.Kısaca tuz elde edilen yer.

Tsunami: Odağı deniz dibinden daha aşağıda yer alan depremlerden sonra kıyılara kadar ulaşan ve bazen büyük hasarlara neden olan büyük dalgalara denir.Örn. 2004 yılı sonlarında Güneydoğu Asya’da(Tayland,Hindistan,Endonezya) meydana gelmiş ve 250 bin insan hayatını kaybetmiştir. 

Tüf Konisi: Yanardağlardan çıkan katı maddelerin oluşturduğu,koni biçimli tepeler.

-U-

Uvala : Düz yüzeyler üzerinde,Dolin adı verilen çukurların birkaç tanesinin birleşmesi ile oluşan daha büyük çukurluk.

 

-Ü-

Üçüncü Zaman: bkz. Neozoik

 

-V-

Vadi: Akarsuların aşındırması sonucu oluşan, içinde akarsuyun aktığı uzun çukurluk.

Vadi (tekne ) buzulu :Bazen buzullar büyüyerek dağ yamaçlarından aşağıya doğru sarkar ve vadileri doldurur bunlara vadi (tekne ) buzulu denir.

Vadi Tabanı:Akarsu yatağı kenarlarında ,alüvyonlarla kaplı ,geniş ya da dar düzlükler.Çöllerde ,akarsu kenarlarında ,yer altı suyunun yüzeye çıktığı yerlerde ya da kuyuların etrafındaki yaşama elverişli yer.

Vadi Kaynakları:vadi yamaçlarının yer altı suyu tablasını kestiği yerlerde oluşan kaynaklara denir.

Vadi Meltemi: Gündüz dağ yamaçları bakı ve nemin az olması nedeniyle vadilere oranla daha fazla ısınır.Vadilerden dağlara doğru esen rüzgarlara vadi meltemi denir.

Vaha: Çöllerde ,yer altı suyunun yüzeye çıktığı veya su bulunan yaşamaya elverişli yerler.

Volfram: Tungsten ,Kalay beyazlığında  ağır metal .Elektrik direnci yüksek olduğu için akkor lambalarda ,makine ve uzay araçları sanayinde kullanılır.

Volkan: Yer yuvarlağı içindeki kızgın ergimiş ve katı maddelerin yeryüzüne çıktığı yer.Türkçe de yanardağ ile eş anlamlı.Yanardağlardan püsküren maddenin birikmesi ile çeşitli yüzey şekilleri (koniler,lav akıntıları,lav platoları vb.) oluşur.

Volkan Tüfü: Yanardağ püskürmeleri sırasında bacadan fırlatılan kül,volkanik lavların birikerek oluşturdukları delikli ,hafif taş.

Volkanik deprem: Volkanların faaliyete geçmesi sonucu oluşan sarsıntılardır.Etki alanları oldukça dardır.

Volkanik Göl: Volkanik alanlarda kraterlerin ve maar adı verilen patlama çukurlarının sularla dolması sonucu oluşan göller.Nemrut.Gölcük,Acıgöl

Volkanizma: Yer yuvarlağı içindeki magmanın yer kabuğu içine sokulması ve çıkması süreci.

 

 

-Y-

Yaz Musonları: Yazın karalar denizlerden daha fazla ısınır.YB merkezi olan okyanuslardan karalara esen bu rüzgarlara yaz musonları

Yatay Hava Hareketleri:Yeryüzüne yakın ve yeryüzüne paralel olan  hava hareketleridir.Bunlar rüzgarlardır .yamaç ve cephe yağışları oluşur.

Yağış: Havadaki su buharının yoğunlaşarak yeryüzüne düşmesine yağış denir. Plüviyometre ile ölçülür.kg/m ² ifade edilir. 1 kg = 1 mm yüksekliğe eşittir.

Yağış Miktarı:1 yıl içerisinde yeryüzüne düşen toplam yağışı ifade eder.Plüviyometre ile ölçülür.mm,cm veya m cinsinden ifade edilir.

Yağış Rejimi:Yıllık yağış miktarının yıl içinde mevsimlere dağılışına yağış rejimi denir.Örn. Karadeniz B. de her mevsim yağışı olduğu için yağış rejimi düzenli iken Akdeniz B. de yazlar kurak kışlar yağışlıdır.yani rejim düzensizdir.

Yağmur:Havadaki su buharının damlacıklar halinde yoğunlaşması ile oluşur.

Yağmur Ormanları: Yağış bakımından zengin olan Ekvator iklim kuşağında bulunur.Sık ve daima yeşil ormanlardır.Hava daima sıcak ve nemlidir.Güney Amerika, Amazon Havzası,Afrika’da Gine Körfezi,Kongo Irmağı Havzası,görülür.Dünya topraklarının %10 unu hayvan ve bitki türlerinin %50-60 ını barındıran doğal yaşam alanlarıdır.Ekvatoral ve tropikal orman da denilir.

Yamaç (Orografik) yağışları:Nemli hava kütleleri yatay yönde hareket ederken dağ yamaçları ile karşılaştıklarında yükselirler.Her 100 m de 0.5 ˚ C soğuyan havanın bağıl nem oranı artar ve belirli bir yükseltiden sonra yoğunlaşır ve yağış oluşur.En fazla Dünya’da Güneydoğu Asya ve Himalaya’ların güney yamaçlarında ülkemizde ise Karadeniz ve Akdeniz Bölgelerinde denize bakan yamaçlarda rastlanır.1000 m den sonra yağış azalır.                                   

Yalıyar (Falez): bkz. Falez.

Yanardağ: Yer yuvarlağı içindeki kızgın ergimiş ve katı maddelerin yeryüzüne çıktığı dağ.

Yapay Deprem :Yer altında yapılan nükleer deneylerin yapmış olduğu patlamalar nedeniyle meydana gelen depremlerdir. Yapraklarını Döken Ağaçlardan Oluşan Orman:Ilıman iklim bölgelerinde görülen bu ağaç topluluğu yayvan yapraklı (kayın meşe,gürgen,kestane) ağaçlardan oluşur.Bu ağaçların altında otsu bitkiler ve çalılar yetişir.Bu ağaçlar sonbaharda yapraklarını döker  zengindir.Defne,karaağaç,dişbudak,akağaçgürgen,kestane,meşe,kayın,kavak örnek olarak verilebilir .

Yarı Çöl: Kuraklık ve bitki örtüsü bakımından çöllerle bozkırlar arasındaki bölge.

Yarı kurak Bölge: Nemli orman bölgelerinden daha az yağış alan , ama çöllerden daha nemli bozkırlar ve ağaçlı bozkırlarla  kaplı alan.Örnek: İç Anadolu, ortalama yağış genellikle  200-400 mm arasındadır.

Yarı Tropikal İklim: Orta kuşak ile tropikal kuşak arasında yer alan sıcak iklim Bu iklimin görüldüğü yerlerin bazıları yağışlı bazıları kuraktır.

Yayla: Genellikle dağlık alanlarda ve platolarda yazın hayvan otlatılan ve geçici olarak konaklanan yer.

Yayvan Vadi: Üzeri alüvyonlarla örtülü ,geniş bir tabana sahip olan vadilere denir.

Yenilebilir doğal kaynaklar: Belirli sınırlar içinde kendi kendini yenileyebilen kaynaklardır.mevcut stokları yenilebilirken bazıları iyi işletilmedikleri ve korunmadıkları zaman yok tükenmeye başlar.Toprak ve akarsular gerekli önlemler alınmadığı takdirde tükenebilir.Gerekli önlemler alınıp bu kaynaklardan yeteri kadar yararlanılırsa yüzlerce yıl insanlığın hizmetindedir.

Yenilenemez doğal kaynaklar: Petrol,kömür,doğal gaz gibi kaynaklar üretim ve kullanım sonunda tükenebilen kaynaklardır.Kullanıldıkları zaman yeniden yerine gelmez veya yenilerinin oluşması için çok uzun süre gerekir.Yeniden kullanım yoluyla tekrar kullanılabilir hale getirilebilir.

Yer Kabuğu: Dünya’nın 30-40 km kalınlıktaki dış kabuğu.Çoğu kez taş küre ile aynı anlamda kullanılır.

Yerel Saat: Bir ülke içindeki meridyenlerden her hangi birinin yerel saatinin,ülke sınırları içinde kullanılmasına ulusal saat (ortak) denir.

Yer Şekilleri : Yer kabuğunun yüzeyinde , iç (deprem,Volkanizma )ve dış (akarsu,rüzgar,buzul ,dalga ) kuvvetlerin etkisi altında meydana gelen bütün şekillere verilen genel ad.Çoğu kez yüzey şekilleri ile aynı anlamda kullanılır.

Yer altı suları:Yağışlarla yeryüzüne düşen sular ile eriyen kar ve buzul sularının bir bölümü yeraltına sızarak geçirimsiz tabakalar üzerinde ve boşluklarda birikir çeşitli derinliklerde biriken bu sulara yer altı suları denir.

Yerel Rüzgarlar: Etki alanları dar (25-30 km) ve kısa süreli olan rüzgarlardır.

Yerli Topraklar: Taşların bulundukları yerde ana kayanın ayrışması ile oluşan topraklardır.

Yıllık hareket : Dünya’nın güneş etrafında ve elips şeklindeki yörüngesi üzerinde yaptığı dolanıma yıllık hareket denir.Güneş etrafındaki bu dolanımını 365 günde tamamlar.Mevsimler oluşur.

Yoğunlaşma: Havadaki su buharının tekrar sıvı hale geçmesine yoğunlaşma denir. Yoğunlaşmanın meydana gelmesi için havanın maksimum neme (doyma noktasına )ulaşması gerekir.

Yontuk Düz (peneplen) : bkz. peneplen

Yöre: Daha farlı özelliği ile  bir bölümün diğer kesimlerinden ayrılan alan.Örnek: Teke yöresi

Yüksek Basınç (Antisiklon) : 760 mm = 1013 mb dan daha fazla olan basınç değeridir. Yeryüzünde en yüksek basınç 30 enlemi üzerinde görülür.(bkz. Antisiklon)

Yükselici Hava Hareketi: Hava kütlesi çevreden merkeze toplanarak merkezden yükselir.Yükselen hava sıcaklık kaybeder.Gökyüzü bulutlanır ve yağış olur.Konveksiyonel yağışlar meydana gelir.

Yükselti: Bir yerin (dağ,tepe,plato,ova,şehir,köy) deniz yüzeyinden yüksekliği.Rakım

Yüzey Şekilleri: Karaların üzerinde görülen şekillerin tümü.Dağlar,ovalar,platolar,vadiler,havzalar , küçük ya da büyük çukurlar,sekiler gibi çok değişik boyuttaki şekillerin tümü yüzey şekilleri kapsamına girer.